Ảnh hưởng của Vitamin A đối với sức khỏe cộng đồng

Theo tổng điều tra dinh dưỡng của Viện Dinh dưỡng Việt Nam, tỷ lệ thiếu vitamin A tiền lâm sàng ở trẻ dưới 5 tuổi và trong sữa mẹ ở nước ta trong 5 năm trở lại đây có giảm đáng kể (ở trẻ dưới 5 tuổi: lần lượt theo các năm 2010, 2015, 2020 là 14,2%, 13,1% và 9,5%). Tuy nhiên, nếu chúng ta không tiếp tục duy trì thành quả đạt được và các giải pháp bổ sung vitamin A không được thực hiện tốt, thì việc thiếu vitamin A tiền lâm sàng sẽ là một vấn đề ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng. Đặc biệt đối với trẻ nhỏ, sẽ ảnh hưởng đến quá trình tăng trưởng của trẻ.

- Ý nghĩa của việc cải thiện tình trạng vitamin A đối với sức khỏe cộng đồng như:

+ Bổ sung vitamin A trên quần thể trẻ có nguy cơ thiếu vitamin A sẽ làm giảm 23% tỷ lệ tử vong.

+ Bổ sung vitamin A làm giảm tử vong ở trẻ mắc bệnh sởi.

+ Bổ sung carotene or vitamin A làm giảm tử vong mẹ.

+ Bổ sung vitamin A làm giảm thiếu máu (do cơ chế tăng huy động sắt trong cơ thể)

1. Vai trò của vitamin A đối với cơ thể

Vitamin A có nhiều chức năng quan trọng đối với cơ thể người:

- Tham gia chức năng thị giác: Đây là chức năng được xác định rõ nhất của vitamin A. Sự có mặt của vitamin A làm một phần không thể thiếu đối với việc đảm bảo thị giác của con người. Nó góp phần tạo sắc tố võng mạc cần cho hoạt động của thị giác, biểu hiện sớm của thiếu Vitamin A là giảm khả năng nhìn thấy lúc ánh sáng yếu.

- Tăng trưởng: Giúp trẻ lớn lên và phát triển bình thường. Thiếu Vitamin A trẻ sẽ chậm lớn, còi cọc.

- Bảo vệ biểu mô: Vitamin A bảo vệ sự toàn vẹn của các biểu mô, giác mạc mắt,... Khi thiếu Vitamin A, biểu mô và niêm mạc bị tổn thương. Tổn thương ở giác mạc mắt dẫn đến hậu quả mù loà.

- Miễn dịch: Vitamin A tăng cường khả năng miễn dịch của cơ thể. Thiếu vitamin A làm giảm sức đề kháng với bệnh tật, dễ bị nhiễm trùng nặng đặc biệt là Sởi, Tiêu chảy và viêm đường Hô hấp dẫn tới tăng nguy cơ tử vong ở trẻ nhỏ.

- Chống lão hóa: các dạng tiền vitamin A kéo dài quá trình lão hóa do làm ngăn chặn sự phát triển của các gốc tự do.

- Chống ung thư: hoạt động kìm hãm của nó với các gốc tự do cũng dẫn đến ngăn chặn được một số bệnh ung thư. Tuy nhiên, vitamin A trong dầu cá không có tác dụng phòng ngừa ung thư. Chỉ có thành phần tiền vitamin A trong rau củ, trái cây mới có khả năng phòng bệnh.

Ngoài ra, còn có một vài chức năng nhưng chưa được nghiên cứu đánh giá cụ thể như: tạo máu, sinh sản.

- Tạo máu: cơ chế vẫn còn chưa rõ, nhưng người ta thấy rằng thiếu vitamin A liên quan chặt chẽ với thiếu máu do thiếu sắt, có thể thiếu vitamin gây cản trở hấp thu, vận chuyển và dự trữ sắt.

- Sinh sản: hiện tại, cơ chế hoạt động của vitamin A trong sinh sản cũng chỉ là những hiểu biết ban đầu. Ở động vật thí nghiệm, dường như retinol cần cho sự sinh tinh bình thường ở chuột đực và phòng ngừa hoại tử nhau thai, tiêu bào thai ở chuột cái.

2. Các nguyên nhân dẫn đến tình trạng thiếu vitamin A:

Cơ thể lấy vitamin A từ thức ăn và được dự trữ chủ yếu ở gan. Thiếu vitamin A chỉ xảy ra khi lượng vitamin A ăn vào không đủ và vitamin A dự trữ bị hết. Những nguyên nhân gây thiếu vitamin A gồm:

- Do khẩu phần ăn thiếu dầu mỡ làm giảm hấp thu vitamin A.

- Mắc các bệnh nhiễm trùng, nhiễm ký sinh trùng, viêm nhiễm đường hô hấp, rối loạn tiêu hóa, …

- Đặc biệt trẻ không được bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu, vì trong sữa mẹ có rất nhiều vitamin A.

3. Hậu quả của thiếu vitamin A:

- Thiếu vitamin A làm trẻ chậm lớn, nhất là ở trẻ nhỏ.

- Thiếu vitamin A làm giảm sức đề kháng của cơ thể đối với bệnh tật, trẻ dễ bị nhiễm trùng, nhiễm khuẫn nặng. Nhiễm trùng và thiếu vitamin A là một vòng lẩn quẩn bệnh lý dẫn tới nguy cơ tử vong cao.

- Ở mức độ thiếu vitamin A nặng sẽ gây nên các tổn thương ở mắt, nếu không điều trị kịp thời sẽ dẫn đến hậu quả mù vĩnh viễn.

4. Phòng chống thiếu vitamin A như thế nào?

- Giáo dục về dinh dưỡng:

+ Nuôi con bằng sữa mẹ, chế độ ăn của trẻ cần có đủ chất béo để hỗ trợ hấp thu vitamin A, thời kỳ mang thai và cho con bú bà mẹ cần ăn đủ chất, chú ý thức ăn giàu vitamin A, caroten, đạm, dầu mỡ.

+ Bảo đảm nuôi dưỡng trẻ từ khi ăn bổ sung, bữa ăn cần có đầy đủ chất dinh dưỡng và vitamin A. Chú ý các loại thực phẩm giàu vitamin A và caroten như: Gan, trứng, sữa, cá, rau lá xanh thẫm, các loại quả có màu vàng, màu đỏ, …

- Phòng các bệnh nhiễm trùng bằng cách đưa trẻ đi tiêm chủng theo lịch.

- Bổ sung vitamin A liều cao theo chương trình mỗi 6 tháng 1 lần.

- Hướng dẫn bà mẹ cách phát hiện sớm dấu hiệu sớm của bệnh do thiếu vitamin A.

Ngày 1-2 tháng 6, hãy cho trẻ trong độ tuổi uống vitamin A theo hướng dẫn của Trạm Y tế xã, phường, thị trấn./.

CN. Phạm Trầm An Khương - Phó khoa Dinh dưỡng, TT. KSBT An Giang