“Thời gian vàng” trong cấp cứu đột quỵ cấp

Những nguyên tắc cơ bản về cấp cứu và can thiệp đột quỵ hiện nay đang áp dụng trên toàn thế giới và cũng như tại Việt Nam bao gồm những vấn đề như sau:

Trước tiên cần phải hiểu đúng đột quỵ não gồm có 2 thể là nhồi máu não (hay tắc mạch máu não chiếm khoảng 80%) và xuất huyết não (hay còn gọi là vỡ mạch máu não chiếm khoảng 20%).

Thời gian vàng trong đột quỵ cấp là thời gian tốt nhất để cấp cứu điều trị bệnh nhân đột quỵ nhồi máu não được quy ước như sau:

Trong vòng từ trước 3 giờ đến 4.5 giờ đối với nhồi máu não cấp: dùng thuốc tan máu tiêu sợi huyết (Alteplase)

Bệnh nhân đến trong khoảng thời gian này nếu được chẩn đoán là đột quỵ nhồi máu não thỏa các điều kiện sức khỏe cho phép: Sẽ được tiêm thuốc tan máu đông đường tĩnh mạch Alteplase (rTPA). Nếu tiêu sợi huyết không thành công sẽ tiến hành chụp CT mạch máu não có thuốc cản quang xem có tắc mạch máu lớn không? Sau đó, tiến hành chụp DSA và can thiệp lấy huyết khối bằng dụng cụ

Trong vòng < 6 giờ đối với nhồi máu não cấp: can thiệp lấy huyết khối bằng phương pháp đi trong lòng mạch máu

Bệnh nhân đến trể sau > 4,5 giờ - 6 giờ sẽ không còn chỉ định tiêu sợi huyết đường tĩnh mạch nữa (cho dù tắc mạch nhỏ cũng không được sử dụng).

Nếu bệnh nhân đột quỵ nhồi máu não cấp do tắc động mạch lớn đến trong khoảng thời gian này sẽ được can thiệp nội mạch lấy huyết khối. Can thiệp tái thông càng sớm càng nhanh chóng khả năng phục hồi của bệnh nhân càng cao.

Càng sau mốc 6 giờ tổn thương não càng nặng, hiệu quả can thiệp càng kém, tai biến biến chứng sau can thiệp càng cao.

Thời gian can thiệp sau 6 giờ là “can thiệp cầu may” tìm thêm cơ may cho bệnh nhân đến trễ nếu bác sĩ có thể chứng minh được là còn cơ may cho bệnh nhân, “còn vùng tranh tối tranh sáng” nghĩa là vùng tế bào não thiếu máu nuôi chưa chết hẳn còn có thể hồi phục.

Trong xuất huyết não hoặc chưa loại trừ xuất huyết não: Tuyệt đối không được dùng thuốc tan máu đông hoặc các thuốc gây tăng nguy cơ chảy máu.

Trong xuất huyết não phương pháp điều trị và kết quả tùy vào nguyên nhân và mức độ xuất huyết (do tăng huyết áp, vỡ phình mạch, vỡ dị dạng, dùng thuốc chống đông….) và nguyên tắc điều trị chung là càng sớm càng tốt: điều trị bằng thuốc, phẫu thuật, can thiệp cầm máu…

Vai trò can thiệp nội mạch trong điều trị đột quỵ cấp

Chụp mạch máu xóa nền (chụp DSA) là tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán nguyên nhân đột quỵ não (tắc mạch, vỡ mạch, phình mạch, dị dạng, thông động tĩnh mạch…). Bệnh lý mạch máu nói chung.

Can thiệp nội mạch lấy huyết khối dưới máy DSA là phương pháp cứu tinh duy nhất hiện nay cho các trường hợp tắc động mạch lớn trong não gây nhồi máu não và nên được thực hiện càng sớm càng tốt trước 6 giờ.

Trong tắc cấp tính mạch máu não, can thiệp càng muộn sau 6 giờ hiệu quả càng kém (mặc dù đã được chứng minh là tốt hơn chỉ điều trị nội khoa đơn thuần) điều này khẳng định một lần nữa là “Time is Brain = Thời gian là não” chứ không phải can thiệp muộn cho kết quả giống như can thiệp sớm.

Bệnh nhân đột quỵ cấp nên đi đâu?

Câu nói của toàn thế giới hiện nay là: “Bệnh nhân đột quỵ nên được chẩn đoán và điều trị nhanh nhất có thể theo các phương pháp phù hợp”.

Nơi đủ điều kiện cho chẩn đoán và điều trị bệnh nhân đột quỵ tối thiểu phải có máy chụp CT-Scan (bệnh viện không có CT-Scan, không nên nhận điều trị đột quỵ cấp).

Nơi điều trị đột quỵ cấp tốt nhất là nơi có thể thực hiện được tất cả các phương pháp chẩn đoán hình ảnh đột quỵ như máy CT, máy MRI, máy DSA; là nơi có thể thực hiện được tất cả các phương pháp điều trị đột quỵ: tiêm tĩnh mạch rTPA, can thiệp lấy nội mạch DSA huyết khối, can thiệp vỡ mạch bằng coils, đặt Stent, dùng keo gây tắc cầm máu, phẫu thuật cầm máu, mở sọ giải ép, mổ kẹp túi phình, gây mê, hồi sức tích cực… Quan trọng hơn hết, đó là nơi bệnh nhân đến được trong khoảng < 3 giờ để có thể điều trị kịp trong thời gian vàng.

Bệnh viện Đa khoa khu vực tỉnh An Giang là bệnh viện đầu tiên trong tỉnh An Giang đã được trang bị đầy đủ các phương tiện “cấp cứu đột quỵ cấp” như: máy chup CT não, máy DSA, và các phương tiện hồi sức bệnh nhân đột quỵ... Đặc biệt, đội ngũ Bác Sĩ đã được đào tạo chuyên sâu về can thiệp mạch máu não và dùng thuốc tiêu huyết khối. Được sự cho phép của Sở Y tế An Giang và hỗ trợ chuyên môn của chuyên gia đầu ngành về can thiệp mạch máu não TS. Trần Chí Cường. Bệnh viện đã thành lập đơn vị Can Thiệp Nội Mạch điều trị chuyên sâu về “cấp cứu đột quỵ cấp”.

Bs. Hà Minh Đức

Bệnh viện Đa khoa khu vực tỉnh An Giang