Các bệnh do muỗi truyền và cách phòng bệnh

Muỗi là vật trung gian làm lây truyền nhiều bệnh lý nguy hiểm-Ảnh: Sưu tầm Internet

Trung gian truyền bệnh Sốt xuất huyết là do muỗi vằn cái (tên khoa học: Aedes aegypti) có mang vi rút gây ra, bệnh viêm não Nhật Bản là do muỗi cỏ/muỗi ruộng cái (tên khoa học: Culex tritaeniorhynchus) có mang vi rút gây ra và bệnh Sốt rét là do muỗi đòn sóc cái (tên khoa học: Anopheles) có mang ký sinh trùng gây ra. Khi gây bệnh thì mỗi bệnh sẽ có các triệu chứng và biến chứng khác nhau và cần có các phương pháp điều trị riêng biệt khác nhau.

1. Nguyên nhân:

* Sốt xuất huyết dengue (SXHD): Vi rút gây bệnh này có 04 chủng huyết thanh khác nhau là DEN-1, DEN-2, DEN-3 và DEN-4. Bệnh nhân nhiễm với chủng vi rút nào thì chỉ có khả năng tạo nên miễn dịch suốt đời với chủng vi rút đó mà thôi. Chính vì vậy mà những người sống trong vùng lưu hành dịch SXHD có thể mắc bệnh sốt xuất huyết nhiều hơn một lần trong đời.

* Viêm não Nhật Bản (VNNB): Nguyên nhân là do một loại vi rút viêm não Nhật Bản (JEV) thuộc nhóm B gây ra. Bệnh được phát hiện lần đầu tiên ở Nhật Bản, các nhà khoa học Nhật Bản đã phân lập được virus này vào năm 1935, nên bệnh được đặt tên là viêm não Nhật Bản. Virus viêm não Nhật Bản thuộc nhóm Arbovirus, họ Togaviridae, giống Flavivirus, lây truyền qua trung gian truyền bệnh là muỗi Culex. Loại virus này thuộc họ flavivirus có liên quan đến bệnh sốt xuất huyết, sốt vàng da và nhiễm vi rút West Nile, lây lan qua đường muỗi đốt.

* Sốt rét: Nguyên nhân gây bệnh Sốt rét là do ký sinh trùng sốt rét tên khoa học là Plasmodium, chủ yếu lây truyền qua trung gian loài muỗi Anopheles với các triệu chứng đặc trưng như sốt (theo chu kỳ), ớn lạnh, vã mồ hôi, thiếu máu, ... Bệnh sốt rét xảy ra thường xuyên quanh năm, nhưng bệnh sẽ bùng phát vào mùa mưa ở khu vực đồi núi, ...

So sánh bệnh do muỗi truyền: SXHD; VNNB và sốt rét:

* Đường lây truyền:

- SXHD qua vết đốt của muỗi vằn cái (Aedes aegypti) nhiễm bệnh;

- VNNB: qua vết đốt của muỗi cỏ cái (Culex tritaeniorhynchus) nhiễm bệnh; 

- Sốt rét: qua vết đốt của muỗi đòn sóc cái (Anopheles) nhiễm bệnh; 

* Vi khuẩn gây bệnh: SXHD và VNNB là do vi rút và Sốt rét là do ký sinh trùng.

* Thời gian ủ bệnh: SXHD từ 03-14 ngày; VNNB từ 5-14 ngày; Sốt rét từ 10-15 ngày.

* Các triệu chứng:

- SXHD: Nhức đầu, chán ăn, nóng rát mắt, sốt đột ngột và phát ban ở chi trên và chi dưới, đau hạ sườn phải, năng hơn có: xuất huyết dưới da, chảy máu chân răn

- VNNB: Sốt cao, đau đầu vùng trán, co giật, hôn mê và nhức đầu dữ dội. Bệnh nhân có hội chứng màng não và rối loạn ý thức nhẹ.

- Sốt rét: Ớn lạnh, nôn mửa, sốt, đổ mồ hôi, ngất xỉu và ho khan đều là những dấu hiệu của bệnh sốt rét.

* Chẩn đoán:

- SXHD: Xét nghiệm kháng nguyên và kháng thể để chẩn đoán bệnh SXHD.

- VNNB: XN kháng thể IgM đặc hiệu của vi rút JEV trong dịch não tủy.

- Sốt rét: soi lam máu tìm ký sinh trùng sốt rét dưới kính hiển vi.

* Vắc xin phòng ngừa: SXHD và sốt rét chưa có, VNNB đã có vắc xin.

* Thuốc điều trị đặc hiệu: SXHD và VNNB chưa có, Sốt rét đã có thuốc điều trị.

2. Cách phòng bệnh:

* Phòng ngừa bệnh SXHD: Bộ Y tế khuyến cáo 06 điều cần làm để phòng bệnh

- Kiểm tra, phát hiện và diệt lăng quăng trong các dụng cụ chứa nước sinh hoạt bằng cách thường xuyên thau rửa, đậy nắp kín bể và các vật dụng chứa nước, thả cá để tiêu diệt lăng quăng.

- Thường xuyên thay nước ở các lọ hoa, thả muối hoặc hóa chất diệt bọ gậy vào bát nước kê chân chạn, bể cảnh, hòn non bộ, khay nước thải tủ lạnh...

- Loại bỏ các vật liệu phế thải, hốc nước tự nhiên, lật úp các vật dụng có thể chứa nước không sử dụng, để không cho muỗi đẻ trứng.

- Ngủ màn phòng muỗi đốt ngay cả ban ngày, mặc quần áo dài tay, dùng bình xịt muỗi, hương muỗi, kem xua muỗi, vợt điện muỗi... để diệt muỗi và phòng muỗi đốt.

- Tích cực phối hợp với ngành y tế trong các chiến dịch diệt bọ gậy/lăng quăng và các đợt phun hóa chất phòng, chống dịch.

- Khi bị sốt đến ngay cơ sở y tế để được khám và tư vấn điều trị. Không tự ý điều trị tại nhà.

* Phòng ngừa bệnh VNNB: Để phòng bệnh VNNB, Bộ Y tế khuyến cáo:

- Thực hiện tốt vệ sinh môi trường, giữ gìn nhà ở, chuồng gia súc sạch sẽ để hạn chế nơi trú đậu của muỗi cỏ, nên dời chuồng gia súc xa nhà, loại bỏ các ổ bọ gậy.

- Khi đi ngủ cần mắc mùng, thường xuyên sử dụng các biện pháp xua, diệt muỗi trong các hộ gia đình, không cho trẻ em chơi gần chuồng gia súc đề phòng muỗi đốt.

- Tiêm vắc xin viêm não Nhật Bản đầy đủ và đúng lịch là biện pháp phòng bệnh quan trọng và hiệu quả nhất. Lưu ý, nếu chỉ tiêm 1 mũi vắc xin thì không đủ hiệu lực bảo vệ, tiêm 02 mũi vắc xin hiệu lực bảo vệ trên 80%, tiêm 03 mũi vắc xin hiệu lực bảo vệ 90% - 95% trong khoảng 03 năm.

2.3. Phòng ngừa bệnh sốt rét: Tuyên truyền giáo dục phòng chống sốt rét, khi bị sốt người bệnh cần đến cơ sở y tế để khám và điều trị. Ngủ mùng kể cả ở nhà, nương rẫy hoặc ngủ trong rừng; Phòng chống muỗi truyền bệnh vẫn được coi là biện pháp hữu hiệu nhất: Diệt muỗi bằng phun tồn lưu mặt trong tường vách và tẩm màn bằng hóa chất diệt muỗi mỗi năm một lần vào trước mùa mưa. Xoa kem xua muỗi. Phát quang bụi rậm, khơi thông cống rãnh quanh nhà, làm nhà xa rừng và xa nguồn nước, mặc quần áo dài vào buổi tối. Hạn chế bọ gậy: khơi thông dòng chảy, vớt rong rêu làm thoáng mặt nước; Uống thuốc dự phòng: các nước sốt rét lưu hành nặng có chủ trương uống thuốc dự phòng cho những người vào vùng sốt rét ngắn ngày, phụ nữ có thai ở vùng sốt rét, người mới đến định cư tại vùng sốt rét. Ở nước ta hiện nay, do bệnh sốt rét đã giảm mạnh nên không uống thuốc dự phòng mà chỉ cấp thuốc cho các đối tượng trên để tự điều trị khi đã mắc bệnh sốt rét; An toàn truyền máu, đặc biệt với người có tiền sử sốt rét hoặc đã sống trong vùng sốt rét./.

Bs.CKI Phạm Hồng Thanh - TTYT TP. Long Xuyên