Bệnh viêm não mô cầu và các biện pháp phòng chống

1. Bệnh viêm màng não mô cầu là gì?

Viêm màng não mô cầu là bệnh truyền nhiễm cấp tính gây ra bởi vi khuẩn lây truyền qua đường hô hấp. Bệnh được chia thành 4 nhóm A, B, C, D. Nhưng ở nước ta, viêm màng não mô cầu nhóm A là thường gặp nhất. Bệnh xảy ra quanh năm, nhưng phổ biến nhất là vào màu đông xuân. Bệnh xảy ra ở tất cả mọi người và ở bất kỳ độ tuổi nào đều có thể mắc bệnh. Tuy nhiên, tuổi dễ mắc bệnh nhất là trẻ em từ 6 tháng đến 3 tuổi hoặc thanh thiếu niên từ 14 đến 20 tuổi, tỉ lệ bệnh thấp ở người trên 20 tuổi. Triệu chứng bệnh thường khởi phát đột ngột, tiến triển nhanh chóng nên nhiều trường hợp cấp cứu chậm trễ có thể tử vong hoặc gặp di chứng nặng nề, người bệnh phải đối mặt với nhiều di chứng sức khỏe lâu dài. Do đó, nhận biết sớm triệu chứng viêm màng não mô cầu để kịp thời đưa trẻ đến bệnh viện là điều vô cùng quan trọng mà các bậc phụ huynh cần nắm được sẽ giúp người bệnh tránh được những hậu quả không đáng có.

2. Triệu chứng và tiến triển của viêm màng não mô cầu

Thời gian ủ bệnh từ 1 - 10 ngày, trung bình 5 - 7 ngày… Thời kỳ lây truyền của bệnh tùy thuộc vào sự tồn tại của vi khuẩn não mô cầu ở mũi họng của người nhiễm khuẩn. Khi nhiễm vi khuẩn gây viêm màng não mô cầu, triệu chứng ban đầu thường là sốt cao đột ngột từ 39 - 40 độ C, có nhiều trường hợp sốt đến 41 độ C. Ngoài ra, có thể có 1 số triệu chứng giống với bệnh đường hô hấp đi kèm như đau cơ, mệt mỏi, đau họng, ho, rét run, nhức đầu, co giật,... Khi bệnh nặng hơn, trẻ sẽ có dấu hiệu co giật, mệt mỏi, li bì, bỏ bú, bỏ chơi,... Bên cạnh các triệu chứng toàn thân, viêm màng não mô cầu cũng gây triệu chứng trên da là những nốt tử ban hình sao sau 1 - 2 ngày sốt. Đây là các ban da hoại tử, màu xanh tím hoặc đỏ thẫm nổi bật trên da, đường kính từ 1- 5mm, lan truyền rất nhanh. Các nốt tử ban có thể xuất hiện độc lập hoặc gộp thành đám, khiến cả vùng da hoại tử với bề mặt bằng phẳng.

Viêm màng não mô cầu đặc trưng bởi các vết tử ban trên da

Khi dấu hiệu tử ban da xuất hiện nhiều, đặc biệt tập trung vào vùng thân mình và chi dưới cho thấy trẻ đã gặp phải biến chứng nhiễm độc, nhiễm độc nặng do viêm màng não mô cầu. Lúc này cần can thiệp sớm bởi biến chứng nhiễm trùng huyết, suy đa tạng sẽ xuất hiện nhanh chóng có thể khiến trẻ tử vong trong vòng 24 giờ.

Vì vậy, để phát hiện sớm nhiễm não mô cầu khi có các biểu hiện sớm như sốt, đau họng, mệt mỏi, nhức đầu, đau cơ, xuất hiện các nốt xuất huyết trên da hoặc xuất huyết kết mạc mắt trong bối cảnh có tiếp xúc với bệnh nhân nhiễm não mô cầu trước đó, nên đưa người bệnh đến cơ sở y tế sớm để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Các triệu chứng điển hình của bệnh viêm màng não do não mô cầu theo thời gian

3. Đường lây truyền của bệnh

Vi khuẩn não mô cầu chỉ lây truyền từ người sang người. Vi khuẩn lây truyền chủ yếu thông qua các dịch tiết ở hầu họng hoặc giọt bắn qua đường hô hấp (sự lây truyền của bệnh qua đồ vật là hiếm xảy ra). Tiếp xúc gần hoặc tiếp xúc kéo dài với người lành mang trùng qua hôn, hắt hơi/ ho, hoặc sống chung với người mang trùng là những điều kiện thuận lợi để lây truyền bệnh do não mô cầu. Do đó, rất dễ gây thành dịch, nhất là trong các nhà trẻ, gia đình, khu tập thể, khu công nghiệp có mật độ người đông và điều kiện vệ sinh kém.

4. Viêm não mô cầu có thể điều trị khỏi không?

Hiện nay với nền y học phát triển, hoàn toàn có thể điều trị khỏi cho bệnh nhân bị viêm não mô cầu có thể lên đến 95%. Tuy nhiên, nếu không được phát hiện sớm, điều trị muộn, người bệnh phải đối mặt với nhiều di chứng sức khỏe lâu dài.. Song do tính chất của vi khuẩn này phát triển nhanh, trong vòng 24 giờ nếu không được điều trị sớm thì dễ gây tử vong, vì thế viêm não mô cầu vẫn là mối nguy hiểm đặc biệt đối với người mắc, cũng như với phụ huynh có con bị viêm não mô cầu. 

5. Làm sao để phòng bệnh viêm màng não mô cầu?

Viêm màng não mô cầu được đánh giá là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, tỷ lệ tử vong cao ở trẻ nhỏ, có thể để lại di chứng kéo dài nên việc phòng ngừa là rất quan trọng. Cách phòng bệnh chủ động và hiệu quả nhất là tiêm phòng vắc xin viêm màng não mô cầu cho trẻ nhỏ cũng như các đối tượng khác.

Tại Việt Nam, vắc xin phòng bệnh viêm màng não mô cầu chưa triển khai tiêm miễn phí trong chương trình tiêm chủng mở rộng, chỉ có rộng rãi ở các cơ sở tiêm chủng dịch vụ, gồm 3 typ huyết thanh A, B, C phòng các chủng vi khuẩn gây bệnh thường gặp. Trẻ được tiêm vắc xin sẽ có khả năng miễn dịch với cả 3 thể vi khuẩn huyết thanh thường gặp.

LỊCH TIÊM NGỪA VẮC XIN VIÊM NÃO MÔ CẦU

- Vắc xin viêm não mô cầu BC:  có tác dụng với vi khuẩn não mô cầu từ huyết thanh tuýp B và tuýp C: sử dụng tiêm 2 liều đối với trẻ bắt đầu từ 6 tháng tuổi và người lớn đến 45 tuổi, liều thứ 2 cách liều thứ 1 ít nhất là 6 - 8 tuần.

- Vắc xin não mô cầu cộng hợp 4 thành phần týp huyết thanh A, C, Y và W (Vắcxin Menactra): Đối với vắc-xin này lịch tiêm chủng phụ thuộc vào từng độ tuổi, cụ thể lịch tiêm:

+ Trẻ từ 9 tháng – dưới 2 tuổi: tiêm 2 liều, cách nhau 3 tháng.

+ Đối tượng từ 24 tháng tuổi trở lên đến 55 tuổi, chỉ cần tiêm 1 liều duy nhất.

Ngoài việc tiêm vắc xin phòng bệnh, để tránh lây lan trong cộng đồng, Cục Y tế dự phòng, Bộ Y tế khuyến cáo người dân thực hiện tốt một số biện pháp sau:

1). Thực hiện tốt vệ sinh cá nhân: Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng, súc miệng, họng bằng các dung dịch sát khuẩn mũi họng thông thường.

2). Thực hiện tốt vệ sinh nơi ở, thông thoáng nơi ở, nơi làm việc.

3). Khi có biểu hiện sốt cao, đau đầu, buồn nôn và nôn, cổ cứng, cần đến ngay cơ sở y tế để được khám và điều trị kịp thời.

Lưu ý: Với những người chưa tiêm phòng vắc xin hoặc nghi ngờ nhiễm viêm màng não mô cầu khuẩn do tiếp xúc, khi có triệu chứng thì cần cách ly ngay lập tức để tránh lây nhiễm bệnh cho người khác./.

BS. Nguyễn Văn Bảy

Trung tâm Y tế Tri Tôn